تأثير نماز در تقویت روحیه و صبر انسان، و همچنین رفع نگرانيها و دلهره هاي رواني، واقعيتي است كه مورد تأييد صاحب نظران قرار گرفته ، كه به نمونه هایي از آن اشاره مي شود.

اشاره:در شماره 159 از ماهنامه مبلّغان، مبحثی با عنوان «نماز راز پایداری عاشورائیان» اراده گردید و در آن از تأثیر نماز در استقامت و پایداری امام حسین علیه السلام و یارانش در روز عاشورا سخن گفته شد و نقش نماز در مراحل مختلف قیام عاشورا، بویژه در تقویت نیرو های مادی و معنوی و صبر و شکیبایی عاشورائیان در مقابل مصائب بررسی گردید. اکنون ادامة این موضوع ارائه می گردد.

تأثير نماز در تقویت روحیه و صبر انسان، و همچنین رفع نگرانيها و دلهره هاي رواني، واقعيتي است كه مورد تأييد صاحب نظران قرار گرفته ، كه به نمونه هایي از آن اشاره مي شود. دكتر «آلِكسيس كارِل» مي نويسد: نماز (نیایش) به آدمي نيرويي براي تحمّل غمها و مصائب مي بخشد، انسان را اميدوار مي سازد و قدرت ايستادگي و مقاومت در برابر حوادث مي دهد. «گاندي» پيشواي مصلح هند در جريان مبارزه با استعمار و تحمّل رنجها با كمك نماز، تجديد نيرو كرد ه و مي گفت : اگر كمك نماز نبود، خيلي پيش از اين بايد ديوانه مي شدم ! «ديل كارِنْگي» مي نويسد: هر وقت تمام توان خود را در برابر ناملايمات به كار برديم و تمام راه حلها را آزموديم و نتيجة دلخواه به دستمان نيامد، در حالي كه امواج سهمگين يأس و نوميدي قلب و روحمان را مي آزارد، آنگاه دست نياز به نماز و به سوي خدا دراز كرده و از او ياري مي خواهيم .

به راستي، چرا ما قبل از اينكه دچار نااميدي بشويم ، چنين كاري نمي كنيم؟ و چرا هر روز با خواندن نماز و نيايش به درگاه خدا از او ياري نمي خواهيم ؟!

«ژاك دِميش» قهرمان سنگين وزن بوكس جهان مي گويد که هر شب قبل از اينكه به بستر برود، حتماً نماز و دعا مي خواند.

گرچه برخي از اشخاص براي برطرف كردن مشكلات يا فرار از اين مصائب و سختيها خود را به خواندن كتاب داستان مشغول مي كنند، يا به پارك و مسافرت مي روند و يا خود را با بازيهاي ساده و تفريحات سالم سرگرم مي سازند و يا با كسي كه به حرفهاي آنها گوش مي دهد، درد دل مي كنند، تا از فشارهاي رواني آنان كاسته شود؛ چه بسا كه از ديدگاه روانشناسان اين فعاليتها در كاهش اضطراب، مؤثر و اين كارها نتيجۀ مثبت داشته باشد؛ امّا مردان خدا از ناملايمات دنيا به اسباب دنيوي روي نمي آورند؛ بلكه به خدا، نماز و نيايش با او رو مي كنند كه كارسازتر است .[1]

نمازهای روز عاشورا

آیت الله شیخ جعفر شوشتری رحمه الله در مورد نماز امام حسین علیه السلام در روز عاشورا بابی به نام «باب الصلاۀ» باز کرده است و می نویسد: جميع ائمه علیهم السلام اقامۀ صلاة نمودند، چنانکه در «زيارت جامعه» آمده است: «وَ أَقَمْتُمُ الصَّلَوة»؛[2] لکن از براي آن حضرت، خصوصيتي است در اقامۀ صلاة که در آن روز، چند قسم نماز به جا مي آورد:

يکي: نماز شب عاشورا و شب زنده داری تا صبح؛ که از دشمن مهلت خواست آن شب را تا صبح به نماز و عبادت بپردازد.[3]

دوم: نماز ظهر؛ که در آن روز به طريق نماز خوف به جاي آورد.[4]به نحو خاصي که غير از نماز در عسفان، ذات الرقاع و بطن النخلة است[5]و نماز آن حضرت در روز عاشورا قصر[6]بود؛ لکن از براي بعض اصحاب، قصر القصر بود که پيش روي آن حضرت در بين نماز شهيد شدند.

سوم: نماز تاریخی و بی نظیر امام حسین علیه السلام در حال مبارزه با دشمن؛ که با تکبير، قرائت، قيام، قنوت، رکوع، سجود، تشهد، سلام و تعقیبات مخصوص انجام شد.

رکوع آن زماني بود که تيري به قلب مقدّسش اصابت کرد و در برابر معبود، قامت خم کرد تا تیر را از پشت سر بيرون بياورد. آخرين سجدۀ خونين امام علیه السلام بر پيشاني نبود؛ بلکه وقتي نيزۀ «صالح بن وهب مزني» بر پهلوي آن حضرت اصابت کرد و امام علیه السلام گونۀ راست خود را روي تربت گرم کربلا نهاد، اين ذکر را از سوز دل بر زبان جاری کرد که : «بسم اللهِ و بِاللهِ و علي ملَّة رسول اللهِ، اِلهي رِضاً بِقَضائک تسليماً لِأَمرک لا معبودَ سواک يا غياث الْمُستَغیثين»

الحق نماز او به درِ بي نياز کرد

کز خون وضو گرفت و به مقتل نماز کرد

عشق از شَهِ شهيد بياموز کانچه داشت

از جان و دل به درگه جانان نياز کرد

ساقي هر آنچه جام بلا داده اش به دست

دست از براي ساغر ديگر دراز کرد

 

بی نظیرترین نماز تاریخ

آخرين نماز امام حسين علیه السلام ، تکبيرة الاحرام ، قيام ، قرائت ، رکوع ، سجود، تشهّد و سلام ويژه اي داشت ، که در تاريخ اسلام نظير ندارد؛ تکبير آن را با فرو افتادن از ذوالجناح سر داد، و قيام را هنگام هجوم دشمن به خيام حرم بپا داشت،و قنوتش دعایي بود که در آن حال مي خواند: «اللَّهُمَ مُتَعَالِيَ الْمَكَانِ عَظِيمَ الْجَبَرُوتِ شَدِيدَ الْمِحَالِ غَنِيٌّ عَنِ الْخَلَائِقِ عَرِيضُ الْكِبْرِيَاءِ قَادِرٌ عَلَى مَا تَشَاءُ قَرِيبُ الرَّحْمَةِ صَادِقُ الْوَعْدِ سَابِغُ النِّعْمَةِ حَسَنُ الْبَلَاءِ… أَدْعُوكَ مُحْتَاجاً وَ أَرْغَبُ إِلَيْكَ فَقِيراً وَ أَفْزَعُ إِلَيْكَ خَائِفاً وَ أَبْكِي إِلَيْكَ مَكْرُوباً وَ أَسْتَعِينُ بِكَ ضَعِيفاً وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ كَافِياً احْكُمْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ قَوْمِنَا فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ خَدَعُونَا وَ خَذَلُونَا وَ غَدَرُوا بِنَا وَ قَتَلُونَا وَ نَحْنُ عِتْرَةُ نَبِيِّكَ وَ وُلْدُ حَبِيبِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الَّذِي اصْطَفَيْتَهُ بِالرِّسَالَةِ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَى وَحْيِكَ فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين. »[7]

رکوع آن زماني بود که تيري به قلب مقدّسش اصابت کرد و در برابر معبود، قامت خم کرد تا تیر را از پشت سر بيرون بياورد. آخرين سجدۀ خونين امام علیه السلام بر پيشاني نبود؛ بلکه وقتي نيزۀ «صالح بن وهب مزني» بر پهلوي آن حضرت اصابت کرد و امام علیه السلام گونۀ راست خود را روي تربت گرم کربلا نهاد، اين ذکر را از سوز دل بر زبان جاری کرد که : «بسم اللهِ و بِاللهِ و علي ملَّة رسول اللهِ، اِلهي رِضاً بِقَضائک تسليماً لِأَمرک لا معبودَ سواک يا غياث الْمُستَغیثين» و تشهّد و سلامش با خروج و عروج روح بلند ملکوتي اش به شاخسار جنان همراه بود؛ ولي ديگرخود نتوانست سر از سجده بردارد. تا اینکه دشمن، سر مقدّس آن حضرت را به اوج سنان بالا برد. آن حضرت با تلاوت آيات سورۀ کهف به عنوان تعقيب نماز، دشمن را تهديد و عقوبت فرمود كه : *اَمْ حَسِبْتَ اَنَّ اَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً*؛[8]«آيا گمان كردي كه اصحاب كهف و رقيم از آيات و نشانه هاي عجيب ما بودند؟!»[9]

پنج نشانۀ مؤمن

امام حسن عسكرى علیه السلام زیارت امام حسین علیه السلام را در ردیف نماز قرار داده و فرموده است:«عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ إِحْدَى وَ الْخَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ بِالْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم؛[10]پنج چيز از نشانه هاى مؤمن است: گزاردن پنجاه و يك ركعت نماز واجب و نافله در هر شبانه روز، و زيارت اربعين، و انگشتر عقیق در دست راست كردن، و پيشانى بر خاك ساييدن، و بلند گفتن «بسم الله الرحمن الرحيم». [در نمازهای فریضه].»

امام صادقعلیه السلام فرمود: «السُّجُودُ عَلَي تُرْبَةِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَخْرِقُ الْحُجُبَ السَّبْعَ؛[11]سجده بر تربت حسینعلیه السلام حجابهاى هفتگانه را پاره مىکند.»

امام زين العابدين علیه السلام پس از فراغت از دفن پدر و اهل بيت و اصحاب، مشتي از خاك قبر پدر را جمع كرد و در كيسه اي گذارد و بر آن نماز مي خواند و از آن مهر و تسبيح ساخت؛ به طوری که همان تسبيحي كه در شام، هنگام وارد شدن بر يزيد مي گردانيد،[12] از همین تربت بود. يزيد پرسيد: اين چيست كه در دست مي گرداني؟ امام علیه السلام فرمود: در خبري از جدم پيغمبر خدا صلی الله علیه وآله شنيدم كه فرمود: «هر كس تسبيحي در بامداد همراه داشته باشد و دعاي مخصوصي بخواند، پيوسته ثواب آن تسبيح به او مي رسد، هر چند تسبيحي نگويد.»[13]

و از آن به بعد تمام ائمه علیهم السلام و خاندان بني هاشم، قريش و شيعيان تبعيت كرده، از خاك كربلا مهر و تسبيح ساختند، و بر آن تبرك و تيمن مي جستند.

شيخ حر عاملي رحمه الله می نویسد: «كَانَ الصَّادِقُ علیه السلام لَا يَسْجُدُ إِلَّا عَلَى تُرْبَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام ؛ امام صادق علیه السلام جز بر تربت امام حسین علیه السلام سجده نمي كرد.» آن گرامی در موقع تذلل و اظهار بيچارگي خود در درگاه پروردگار بر تربت کربلا خضوع و خشوع و سجده مي نمود، و اولادش را وصيت به سجده بر خاك حسين علیه السلام مي فرمود، و تبرك به آن خاك را سرّ موفقيت مي دانست.[14] بدين جهت، از زمان حضرت صادق علیه السلام يك قرن نگذشت كه شيعيان از خاك حسين علیه السلام لوحه هایي ساختند كه امروز به مهر شهرت يافته است، و در سجده، جبين بر آن لوحه ها گذاشتند.[15]

اي خاك كربلاي تو مُهر نماز من

تمام اصحاب عاشورا به تبعیت از امام حسین علیه السلام اهل نماز، ذکر و دعا بودند. گذشته از امامین همامین زین العابدین و حضرت باقرعلیهما السلام که الگو و اسوۀ پیشتازان عرصۀ نماز و عبادت بودند، سایر عاشوراییان نیز در پناه نماز و عبادت جهاد می کردند و اساساً رمز پایداری آنان در پرتو نماز و ارتباط با مبدأ هستی معنی پیدا می کند.

آن مُهر را به ملك سليمان نمي دهم

 

در روایتی دیگر می خوانیم: «حميري» نامه اي حضور حجة بن الحسن عجل الله فرجه نوشت و در خصوص سجده بر لوحۀ خاك قبر حسين علیه السلام سؤال كرد. امام دوازدهم علیه السلام مرقوم فرمودند: «جايز و فضيلت در آن است» و سپس از استعمال تسبيح تربت كربلا سؤال كرد، همان جواب را دادند «وَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ الْمُسَبِّحَ يَنْسَى التَّسْبِيحَ وَ يُدِيرُ السُّبْحَةَ فَيُكْتَبُ لَهُ ذَلِكَ التَّسْبِيحُ؛[16]از فضیلت تربت [امام حسین علیه السلام ] آن است که اگر تسبیح گویی ذکر را فراموش کند، تسبیح گفتن برایش محسوب می شود.»

امام صادق علیه السلام كيسۀ زرد ابريشمي داشت كه خاك كربلا در آن بود و هنگام نماز بر آن سجده مي كرد.

نماز در حرم امام حسین علیه السلام

اگر زائر، حق امام را شناسد و با معرفت و ولايت او در كنار قبر مطهرش نماز گزارد، مورد قبول حقتعالي قرار مي گيرد. در این زمینه دو روایت را می­خوانیم:

الف) امام باقر علیه السلام به شخصی فرمود: «مَا يَمْنَعُكَ إِذَا عَرَضَتْ لَكَ حَاجَةٌ أَنْ تَأْتِيَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ علیه السلام فَتُصَلِّيَ عِنْدَهُ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ ثُمَّ تَسْأَلَ حَاجَتَكَ فَإِنَّ الصَّلَاةَ الْفَرِيضَةَ عِنْدَهُ تَعْدِلُ حِجَّةً- وَ النَّافِلَةَ تَعْدِلُ عُمْرَةً؛چه چیزی تو را بازمى دارد از اينكه وقتى حاجتى دارى به سر قبر مبارك حضرت حسين علیه السلام بروى و چهار ركعت نماز به جا آورده، سپس حاجت خود را از خدا بخواهى؟ نماز فريضه در كنار قبر آن حضرت معادل حج و نافله اش مساوى با عمره مى باشد.»

ب) حضرت صادق علیه السلام نیز به «مفضّل» فرمود: «وَ لَكَ بِكُلِّ رَكْعَةٍ رَكَعْتَهَا عِنْدَهُ- كَثَوَابِ مَنْ حَجَّ أَلْفَ حِجَّةٍ وَ اعْتَمَرَ أَلْفَ عُمْرَةٍ وَ أَعْتَقَ أَلْفَ رَقَبَةٍ وَ كَأَنَّمَا وَقَفَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَلْفَ مَرَّةٍ مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ وَ ذَكَرَ الْحَدِيثَ؛[17]در مقابل هر ركعتى كه كنار قبر آن حضرت به جا آوردى، گويا ثواب كسى را كه هزار حج و هزار عمره انجام داده و هزار بنده آزاد كرده برده اى و مانند كسى هستى كه هزار مرتبه با نبى مرسل صلی الله علیه وآله در راه خدا قيام كرده اى…»

از علل دیگری که پیوند مستحکم نماز را با امام حسین علیه السلام می رساند این است که گرچه نماز مسافر، شکسته است؛ ولي چند جا[18] نمازش را می تواند کامل بخواند که یکی از آن موارد، داخل حرم امام حسین علیه السلام و محل شهادت او است. اينکه شخص مسافر چهار جا می تواند نماز را درست بخواند گویای این نکته است که اين مکانها، خانۀ نمازگزاران است و همانند وطنشان محسوب می شود.

در مورد نماز در کردار و گفتار امام حسین علیه السلام مطالب فراوانی وجود دارد؛ امّا به علت ضیق مجال از این موضوع عبور کرده، ادامه را به زمانی دیگر موکول می کنیم و در اینجا بخشی را به نماز یاران آن گرامی اختصاص می دهیم که اسوه های عبادت و نماز در طول تاریخ بوده اند.

نماز عاشوراییان

تمام اصحاب عاشورا به تبعیت از امام حسین علیه السلام اهل نماز، ذکر و دعا بودند. گذشته از امامین همامین زین العابدین و حضرت باقرعلیهما السلام که الگو و اسوۀ پیشتازان عرصۀ نماز و عبادت بودند، سایر عاشوراییان نیز در پناه نماز و عبادت جهاد می کردند و اساساً رمز پایداری آنان در پرتو نماز و ارتباط با مبدأ هستی معنی پیدا می کند.

حضرت ابوالفضل علیه السلام

حضرت عباس علیه السلام چنان در عرصه عبادت می درخشید که حتی قاتل خود را نیز تحت تأثیر قرار داده بود. این قاتل در كوفه با اظهار تأسف عمیق بر سر خود مي زد و مي گفت: وای بر من! جوان ماه رویی را كشتم كه ميان دو چشمانش جاي سجده بود. «قاسم بن اصبغ نباته» نقل مي كند كه گفت: من مردى از قبيلۀ «بنى ابان بن دارم» را ديدم كه صورتش سياه شده بود. او را قبلاً با صورتى كاملاً سفيد ديده بودم. من به وى گفتم: من تو را نمى شناسم. گفت: «إِنِّي قَتَلْتُ شَابّاً مَعَ الْحُسَيْنِ بَيْنَ عَيْنَيْهِ أَثَرُ السُّجُود؛ من جوانى را از یاران حسين علیه السلام کشتم که اثر سجده در پيشانى او مشاهده مي شد.» از آن شبى كه وى را كشته ام، همه شب به خوابم مى آيد و يقه ام را مي گيرد و مرا به طرف جهنم مي برد و در جهنم پرتاب مي كند. من صيحه اى مي زنم كه كليۀ افراد اين قبيله، آن را مى شنوند.[19]

عبادتهای حضرت زینب کبری سلام الله علیها

حضرت زینب کبری سلام الله علیها در خضوع و خشوع، عبادت و بندگی وارث مادرش حضرت فاطمۀ زهرا سلام الله علیها بود و اکثر شبها به تهجد صبح می کرد و دائماً قرآن تلاوت می فرمود.

برخی از مورخین می نویسند: تهجد و شب زنده داری حضرت زینب کبری سلام الله علیها در تمام عمرش ترک نشد، حتی شب یازدهم محرم سال ۶۱ هجری، با آن همه فرسودگی و خستگی و دیدن آن مصیبتهای دلخراش. حضرت سجاد علیه السلام می فرماید: آن شب دیدم که عمه ام حضرت زینب کبری سلام الله علیها در محراب عبادت، مشغول نماز است.

امام زین العابدین علیه السلام همچنین فرمود: عمه ام با این همه مصیبت و محن وارده از کربلا تا شام، نوافلش را ترک نکرد و در يکي از منازل ديدم نشسته مي خواند، علت اين کار را پرسيدم، پاسخ داد: به خاطر شدت گرسنگي و ضعف، سه شبانه روز است که ديگر نمي توانم ايستاده نماز بخوانم؛ زيرا حضرت، غذاي خود را بين کودکان تقسيم مي کرد؛ چون دشمن به هر کدام ما در شبانه روز فقط يک قرص نان مي داد.

و نیز روایت است: امام حسین علیه السلام برای وداع با حضرت زینب کبری سلام الله علیها آمد، فرمود: «یَا اُختَاهُ لاتَنسِینِی فِی نَافِلَةِ اللَّیلِ؛ ای خواهر! مرا در نماز شب فراموش مکن!»[20]

«شیخ جعفر نقدی» می نویسد: هرگاه انسان به دقت به حالات آن حضرت نگاه کند و توجه به انقطاع او را به خداوند متعال ببيند، در عصمت آن حضرت ترديدي به خود راه نمي دهد و يقين مي کند که آن حضرت از همان زنان پارسایي است که تمام حرکات و سکنات خود را وقف خداوند متعال نموده و از همين رهگذر- گویي- به جايگاه رفيع و درجات بلندي که از درجات پيامبران و اوصيا حکايت مي کند، رسيده است.[21]

از حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر امام حسين علیه السلام نقل شده كه دربارۀ عبادت شب دهم عمه اش زينب سلام الله علیها گفته است: «عَمَّتِى زَينَبَ فَاِنَّهَا لَم تَزَل قَائِمَةٌ فِى تِلكَ اللَّيلَةِ - اَى عَاشِرَةٍ مِنَ المُحَرَّمِ - فِى مِحرَابِهَا تَستَغِيثُ اِلَى رَبِّهَا، وَ مَا هَدَأَت لَنَا عَينٌ وَ لَا سَكَنَت لَنَا زَفَرٌ؛[22] عمه ام زينب در آن شب - شب عاشورا - در جايگاه عبادت خود ايستاده بود، و به درگاه خداى تعالى استغاثه مى كرد، و در آن شب، چشم هيچ يك از ما به خواب نرفت و صداى نالۀ ما قطع نشد.»

حضرت علی اکبر علیه السلام

جناب علی اکبر علیه السلام نیز همواره غرق در نماز و عبادت بود. ایشان در سفر کربلا مؤذّن امام بود و زمینۀ اقامۀ جماعت را فراهم می آورد. علامه مجلسی رحمه الله روایت می کند: «فَأَمَرَ الْحُسَيْنُ علیه السلام ابْنَهُ فَأَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ قَامَ الْحُسَيْنُ علیه السلام فَصَلِّی؛[23] حضرت به فرزندش فرمود تا اذان و اقامه بگوید و امام، نماز را اقامه فرمود.»

[1]. آخرین نماز سالار شهیدان، سید رضا موسوی کتابخانه امام صادق علیه السلام ، قم، 1381 ش.

[2]. من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ترجمه على اكبر غفارى، نشر صدوق، تهران، 1367 ش. ج 2، ص 612.

[3]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ق، ج 39، ص 44.

[4]. همان ، ج 21ص 45.

[5]. عسفان، ذات الرقاع و بطن النخلة، نام سه محل است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در سه جنگ در این سه محل نماز خوف با شرایط ویژۀ خود به نحو خاصي خوانده اند. وجه تسميه و تفصيل و شرايط آن در کتب معتبر مذکور است. برای اطلاعات بیش تر به بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 89، ص 104- 108 رجوع شود.

[6]. چون از روز دوم محرم تا دهم در کربلا حضور داشت و ده روز ساکن نبود، پس نمازش قصر بود.

[7]. مصباح المتهجد، محمد بن حسن طوسى (شيخ الطائفه)، مؤسسه فقه الشيعه، بيروت، 1411ق، ج 2، ص 828.

[8]. كهف/9.

[9]. الخصائص الحسينيه ، شیخ جعفر شوشتری ، نشر انوار الهدی ، قم ، 1425ق، ص 56 و 57؛ اشک روان بر امير کاروان، ترجمه الخصائص الحسينيه، سيد محمد حسين شهرستاني، مؤسسه مطبوعاتي جزايري، ص 114.

[10]. روضة الواعظين ، محمد فتال نيشابورى، نشر رضى، قم، ج 1، ص 195.

[11]. وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، مؤسسه آل البيت علیهم السلام .، قم، 1409 ق. ج 5، ص 366.

[12]. الدعوات قطب الدين راوندى، انتشارات مدرسه امام مهدى(عج)، قم، 1407ق، امام سجّاد علیه السلام اولین کسی بود که تسبيح تربت امام حسين علیه السلام را درست كرد و آن را در برابر يزيد مي چرخاند. يزيد عصباني شد و گفت: «أَنَا أُكَلِّمُكَ وَ أَنْتَ تُجِيبُنِي وَ تُدِيرُ أَصَابِعَكَ بِسُبْحَةٍ فِي يَدِكَ؟!؛ من با تو سخن می گویم و تو در حالی جواب مرا می دهی که انگشتان خود را با تسبیح چرخاندن در دستت مشغول داشته ای؟»

[13]. الدعوات، قطب راوندی، ص 61.

.[14]وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج 5، ص: 366.

[15]. التزام و تقيّد شيعه به مُهر به عنوان محلّ سجده، تنها به اين علت است كه كار نمازگزار آسان شود تا مبادا زمين يا حصير پاكى نيابد و مسئله نماز برايش دشوار شود. مثل اينكه مسلمانى مقدارى خاك پاك ذخيره كند تا [به وقت نياز] بر آن تيمّم كند؛ اما اينكه شيعيان، ملتزم و مقيّدند كه ترجيحاً بر تربت امام حسين علیه السلام سجده كنند، به خاطر اين هدف عالى است كه نمازگزار به هنگام قرار دادن پيشانى بر اين تربت، به ياد فداكاريهاى امام حسين علیه السلام و اهل بيت علیهم السلام و اصحاب او در راه خدا و اسلام و مبارزه با ظلم و فساد بيفتد. از آنجا كه سجده مهم ترين ركن نماز است و در حديث آمده است: «نزديك ترين حالات بنده به خدا، حال سجده اوست» بنابراين، مناسب است كه مسلمانان با قراردادن پيشانى بر اين تربت پاك، به ياد كسانى باشند كه بدنهاى خود را در راه حق قربانى كردند و ارواحشان به ملأ اعلى پيوست، تا به اين وسيله، حالت خشوع و خضوعى به آنها دست دهد و با پستى و بلندى همراه شده، اين دنياى فريبنده و ناپايدار را حقير شمارد. شايد مراد از حديثى كه طبق آن، سجده بر تربت امام حسين علیه السلام حجابهاى هفتگانه را مى درد، همين باشد. بنابراين، معلوم مى شود كه در سجده، سرّ صعود از تراب به سوى ربّ الارباب است.( الارض و التربة الحسينيه، ص 24)

علّامه امينى رحمه الله مى فرمايد: ما قطعه هايى نورانى از تربت كربلا را برمى داريم و بر آن سجده مى كنيم. همچنان كه فقيه سلف، «مسروق بن اجدع»، خشتى از تربت مدینه منوره را با خود حمل كرده، بر آن سجده مى كرد، در حالى كه اين مرد، شاگرد خلافت راشده و فقيه مدينه منوّره و آموزگار سنّتى است كه در آن شهر رايج بوده است و حاشا كه در اين زمينه بدعتى گذاشته باشد. بنابراين، در اين كار، كوچك ترين تأويل و تفسيرى خلاف نداى قرآن كريم يا سنّت الهى و سنّت رسول خدا صلی الله علیه وآله و يا خروج از حكم عقل وجود ندارد. البته از نظر شيعه، سجده بر تربت كربلا اجبارى نيست و شيعيان معتقد نيستند كه شرع و دين يا مذهب آن را واجب كرده است و هيچ يك از شيعيان، از آغاز تا به حال، بر خلاف تصوّر جاهلان، بين آن و ديگر خاكها، از نظر جواز سجده بر آن، فرقى نگذاشته است. ترجیح سجده بر تربت كربلا چيزى جز استحسان عقلى؛ يعنى انتخاب چيزى براى سجده كه عقل و منطق و خردورزى آن را برتر مى داند، نيست، همچنان كه بسيارى از مردم مذاهب مختلف، در سفرهایشان چيزهايى جز تربت كربلا كه سجده بر آنها صحیح است، مانند حصير پاك و تميزى كه به پاكى آن اطمينان دارند و يا سجّاده اى پاك، با خود مى آورند و در نمازهايشان بر آنها سجده مى كنند. ( مجله فقه اهل بيت علیهم السلام ، 37، ص 66 ، به نقل از: سيرتنا و سنّتنا، ص 116 و 167، چاپ نجف اشرف.)

[16]. تهذيب الأحكام، محمد بن حسن طوسى، دارالكتب الاسلاميه، قم، 1365ش، ج 6، ص 76.

[17]. كامل الزيارات ، جعفر بن قولويه قمى، نشر الفقاهه، تهران، ص 251.

[18]. خانه توحید: مسجد الحرام، خانه نبوت: مسجد النبي، خانه امامت: مسجد کوفه و خانه شهادت: حرم امام حسين علیه السلام .

[19]. بحار الأنوار ، ج 45، ص 306.

[20]. زینب الکبری سلام الله علیها، جعفر النقدی، المکتبة الحیدریه، النجف الاشرف، ۱۳۶۱ ق، ص 66.

[21]. همان، 62- 63.

[22]. رياحين الشريعة، ذبيح اللَّه محلاتى، دار الكتب الاسلاميه، تهران، ج 3، ص 62.

[23]. الامالی، صدوق، مؤسسة البعثه، 1417 ق، ص 154.

منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 171.