گاه تمام هوش و حواس خود را صرف وقت بر اعمال ديگران و ايرادگيري از عيوب ايشان مي­نماييم، در حالي که خود در حصار عادت­هاي غلط و خواسته­هاي نفساني خويش زنجير و از عيوب نفس خويش غافل گشته ايم.

خودسازي (شروع از خود)

خداوند متعال می فرماید: (اي کساني که ايمان آورده­ايد، خود و خانواده خود را از آتش جهنم حفظ نماييد…!)1 حضرت علی (سلام الله علیه) نیز فرموده اند: ادب و تربيت نفس­هاي خويش را به عهده بگيريد و آن را از سلطة عادت­ها بازداريد!2

کسي که (در مقام هدايت و تربيت) خود را پيشواي ديگران قرار مي­دهد، بايد از تعليم (و تربيت) خويش بياغازد، پيش از آن­که به تعليم (و تربيت) ديگري بپردازد.3

چه بسيار اوقات که ما خود را معلم و مربي فرزندانمان مي­پنداريم، اما هرگز درباره رفتار و گفتار خود نمي انديشيم. چه بسا که از تمام اعضاي خانواده رفتار و گفتاري مؤدبانه را توقع داريم، اما هيچ­گونه مراقبه و محاسبه­اي را بر رفتار و گفتار خويش انجام نمي­دهيم.

گاه تمام هوش و حواس خود را صرف وقت بر اعمال ديگران و ايرادگيري از عيوب ايشان مي­نماييم، در حالي که خود در حصار عادت­هاي غلط و خواسته­هاي نفساني خويش زنجير و از عيوب نفس خويش غافل گشته ايم.

چه‌بسا وقت­گذاري براي تربيت و پرورش نفس خويش را امري اضافي و بي­حاصل مي­پنداريم و پردازش شخصيت خود را در گذر زمان به امان خدا وامي­گذاريم، اما همواره آرزوي يک تربيت موفق و برتر را در سر مي­پرورانيم. در چنين احوالي، خداوند متعال ما را مورد خطاب قرار مي­دهد و مي­فرمايد: (آيا مردم را به نيکي و نيکوکاري فرمان مي­دهيد و حال آن‌که خود را فراموش مي­کنيد).4

از منظر قرآن، در نظام تربيتي خانواده، بيش از هر چيز بر «شروع از خود» و مراقبت در رفتار و گفتار خويش تأکيد مي­شود:

(اي کساني که ايمان آورده­ايد، بر شما باد به مراقبت از نفس خودتان).5

‎(اي کساني که ايمان آورده­ايد، خود و خانوادة خود را از آتش حفظ نماييد…!)6

مقدم داشتن خود بر خانواده در مقام «هدايت و تربيت» در آية دوم قابل تأمل است؛ چنانچه پس از نازل شدن اين کريمة نوراني، مردم از پيامبر (صلی الله علیه و آله) پرسيدند: «چگونه خود و خانوادة خود را از آتش حفظ نماييم؟» حضرت در پاسخ فرمودند: خودتان عمل خير انجام دهيد و آن را به خانواده خويش يادآوري کنيد و ايشان را بر پاية فرمانبرداري از خداوند ادب نماييد!7

در فرآيند تربيت مهدوي فرزندان مي­بايست والدين، معلمان، مربيان و تمام دست­اندرکاران تعليم و تربيت از خويشتن شروع نمايند و به تعليم، تربيت و تزکية خويش بيش از هر چيز همت گمارند که چنين اوليا و مربياني به مقام «هدايت و تربيت» سزاوارترند: کسي که آموزگار و مربي خويش باشد، بيش­تر از کسي که آموزگار و مربي مردم است، سزاوار احترام و بزرگداشت است.8

در اين ميان نقش والدين در تربيت فرزند و معماري شخصيت آيندة او بسيار تأثيرگذار و حياتي­تر است. اين بينش و منش پدر و مادر است که تعيين­کننده بينش و منش فرزند در آينده خواهد گشت: هر نوزادي براساس فطرت پاک الهي زاده مي­شود، و اين پدر و مادرش هستند که او را يهودي يا نصراني يا مجوسي مي­سازند.9

براين اساس، تمام اموري که در اين کتاب به عنوان “بنيان­هاي خانوادگي در فرآيند تربيت مهدوي” برمي شمريم، در درجة اول مي­بايست نصب العين والدين، معلمان و مربيان در مقام عمل قرار گيرد و آن­گاه در درجة بعد نسبت به فرزندان اعمال گردد.

در اين راستا توجه به اصل «عمل کردن به جاي گفتن» بسيار ضروري است.

پروردگار جهانيان در کلام وحي، اهل ايمان را از «گفتن­هاي بدون عمل» به شدت بازداشته است: اي کساني که ايمان آورده­ايد، چرا چيزي را مي­گوييد که بدان عمل نمي­کنيد. در نزد خداوند بسيار بد و ناپسند است که چيزي را بگوييد که بدان عمل نمي­کنيد!10

در احاديث اهل­بيت (علیهم السلام): نيز بر “اصالت عمل” و “عمل­گرايي” به ويژه در مقام “تعليم و تربيت” تأکيد شده است:

با غير از زبانتان (با رفتارتان نه گفتارتان) دعوت­کننده مردم به سوي فضايل و خوبي­ها باشيد تا در شما کوشش و راستي و پرهيزگاري ببينند.11

کسي که خود را پيشواي (هدايت و تربيت) ديگران قرار مي­دهد، …بايد پيش از آن­که با زبان و گفتار تربيت کند، با کردار و رفتارش تربيت نمايد.12

در ضرب­المثلي زيبا و حکيمانه چنين آمده است: «زوري که به نايت مي­آوري براي گفتن، به پايت بياور براي عمل کردن!»

———————

پی نوشت ها:

1. (يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهليکُم ناراً…) تحريم (‏66 )، 6.

2. امام علي(علیه السلام): «تَوَلَّوا مِن أنفُسِکُم تَأديبَها وَاعدِلُوا بِها عَن ضَراوَةِ عاداتِها» آمدي، غررالحکم و درر الکلم، ح4522.

3. امام علي(علیه السلام): «مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إِماماً فَليَبدَأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ» سيد رضي، نهج­البلاغه، حکمت73.

4. (أتَأمُروُنَ النَّاسَ بِالبِرِّ وَ تَنسَونَ أنفُسَکُم) بقره (2)، 44.

5. (يا أيُّهَا الَّذين آمَنُوا عَلَيکُم أنفُسَکُم) مائده (5) ، 105.

6. (يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهليکُم ناراً…) تحريم (‏66 )، 6.

7. امام صادق (علیه السلام): لَمّا نَزَلَت:]يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهليکُم ناراً[ قالَ النّاسُ: کَيفَ نَقِي أنفُسَنا وَ أهلينا؟! قالَ(علیه السلام): «إِعمَلُوا الخَيرَ وَ ذَکِّرُوا بِهِ أهليکُم وَ أدّبُوا عَلي طاعَةِ اللهِ» محدث­نوري، مستدرک­الوسائل، ج12، ص201، ح13882.

8. امام علي(علیه السلام): «…وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤدّبُها أحَقُّ بِالإِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤدِّبِهِ» علامه مجلسي، بحارالانوار، ج2، ص56، ح33.

9. امام صادق(علیه السلام): «مَا مِنْ مَوْلُودٍ يُولَدُ إِلَّا عَلَى الْفِطْرَةِ فَأَبَوَاهُ اللَّذَانِ يُهَوِّدَانِهِ وَ يُنَصِّرَانِهِ وَ يُمَجِّسَانِهِ» شيخ صدوق، من‏لايحضره ‏الفقيه، ج2، ص49.

10. (يا أيهَا الَّذينَ آمَنوا لِمَ تَقُولوُنَ ما لا تَفعَلوُنَ کَبُرَ مَقتاً عِندَاللهِ أن تَقُولوُا ما لا تُفعَلوُنَ) صف (61)، 3.

11. امام صادق(علیه السلام): «کُونُوا دُعاةً لِلنّاسِ بِالخَيرِ بِغَيرِ ألِسَنتِکُم، لِيَروا مِنکُمُ الإِجتِهادَ وَ الصِّدقَ وَ الوَرَعَ» کليني، الکافي، ج2، ص105، ح10.

12. اميرالمؤمنين علي(علیه السلام): «مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماماً… وَليکُن تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهِ بِلِسانِهِ» علامه مجلسي، بحارالانوار، ج2، ص56، ح33.

منبع : خانواده و تربیت مهدوی،ص122