حمد امری است که به جانب انسان مربوط می شود . حمد یعنی چه ؟ حمد یعنی ستایش و بلکه سپاس . سه لغت است در عربی که معانی آنها خیلی به یکدیگر نزدیک است و ما نمی توانیم در فارسی مرادف صد در صد برای آنها پیدا کنیم.
یکی لغت ” مدح ” است . دیگری لغت ” حمد” و سومی لغت ” شکر". شاید معنای مدح تا اندازه زیادی مشخص تر باشد. مدح یعنی ستایش کردن ، ستایش کردن چیزی به خاطر کمال و جمالی که دارد ، اعم از آنکه آن کمال و جمالش ، کمال و جمال اختیاری باشد یا غیر اختیاری . خوبی های اشخاص دو نوع است : یکی خوبی هایی است که خودشان آن خوبی را انتخاب کرده و به وجود آوردند .مثلا یک نفر ادب را اختیار می کند و بی ادبی را کنار می گذارد ، درس خواندن را انتخاب می کند و تنبلی را کنار می گذارد ، جود و سخا را انتخاب می کند و بخل را کنار می گذارد. این ها کارهای اختیاری است ، به دست خود انسان بوده که این کار را بکند یا نکند. چنین فردی کمالی را خودش برای خودش انتخاب کرده است داراست ولی کمال هایی است که اختیاری و به انتخاب خود شخص نیست. مثلا اگر کسی قهرمان زورمندی و دارای بنیه قوی باشد این طور نبوده که ضعف بنیه را اختیار نکرده و زورمندی را اختیار کرده است.قوت بنیه چیزی است که در اختیار او نبوده و خلقت به او داده است. یا کسی که چهره و اندام زیبا دارد خودش این چهره و اندام را برای خود انتخاب نکرده است بلکه برای او انتخاب کرده اند.
حتی در مورد جمادات و حیوانات هم همین طور است. مثل یک گوهر گران بهای زیبا و یا یک اسب زیبا . در مورد همه اینها مدح گفته می شود: لان قهرمان را مدح می کنم ، فلان گوهر گران بها و یا قلان اسب را ستایش می کنم . مدح در این گونه موارد است ولی حتما باید به زبان باشد.
ولی حمد و شکر در مورد کارهای زیبای اختیاری است بالخصوص در مورد انعام ها . وقتی از ناحیه کسی به اختیار خود او خیری به انسان برسد انسان او را حمد و یا شکر می کند. پس هم باید پای خیر رساندن در میان باشد و هم پای یک عمل اختیاری ، تا انسان در مقابل آن عمل اختیاری طرف مقابل را حمد کند. در تعریف حمد گفته اند : ” هو الثنا باللسان علی الجمیل الاختیاری” ستایش زبانی در رابر کار نیک اختیاری و حرف درستی هم هست.
( شهید مرتضی مطهری - آشنایی با قرآن - جلد 7 صفحه 127 - 125 )