اينکه مي­گوييم بعضی از عوامل معنوی به اين معناست که توسعه رزق حتماً عوامل مادی هم دارد و بدون عوامل مادی از جمله کار، تلاش، تجربه و تدبير رزق و روزی شامل حال کسی نمي­شود و اين گونه نيست که انسان در منزل بنشيند و هيچ تلاشی نکند و فقط به عوامل معنوی اکتفاء کند و منتظر باشد که رزق و روزی او توسعه پيدا کند. پس انسان علاوه بر عوامل معنوی توسعه رزق بايد از عوامل مادی هم غافل نشود.

عوامل معنوی توسعه رزق زياد است که ما به چند نمونه که در روايات ذکر شده به صورت اجمالی و فهرست­وار اشاره مي­کنيم:

1) صدقه دادن. از رسول اکرم(ص) نقل شده که ايشان فرمودند: «اکثروا مِن الصّدقة ترزقوا» [1] صدقه زياد بدهيد تا رزق و روزی شما زياد شود.

2) حسن نيت. اميرالمؤمنين علي(ع) مي­فرمايند: «مَن حسُنت نيتُه زيد فی رزقه». [2]

3) حسن خلق. امام صادق(ع) مي­فرمايند: «حُسن الخُلق يزيد فی الرزق». [3]

4) دائم الوضوء بودن. رسول گرامی اسلام مي­فرمايند: «دُم علی الطهارة يوسّع عليک فی الرزق» [4] بر طهارت مداومت داشته باش که روزی تو را زياد مي­کند.

5) دعاء برای برادران ديني. امام باقر(ع) مي­فرمايند: «عليک بالدعاء لإخوانک بظهر الغيب فانّه يهيل الرزق» در غياب برادران دينی برای آنها دعا کن که رزق به سوی تو روی مي­آورد.

6) نيکو کاري. امام صادق(ع) مي­فرمايند: «إنّ البرّ يزيدُ فی الرزق» نيکوکاری رزق و روزی را زياد مي­کند.

آنچه ذکر شد اموری است که به عنوان بعضی از عوامل معنوی توسعه در رزق بيان شده است، اينکه مي­گوييم بعضی از عوامل معنوی به اين خاطر است که ممکن است کسی بگويد من به فلان روايت که دال بر توسعه در رزق بود عمل کردم صدقه زياد دادم ولی رزق و روزی من زياد نمي­شود ولی اين گونه نيست که هر کس صدقه بدهد گرچه به عوامل ديگر توجه نداشته باشد و هيچ تلاش و کوششی هم نکند حتماً روزی او زياد خواهد شد. پس انسان بايد سعی کند در کنار تلاش و کوشش به عوامل معنوی توسعه در رزق و روزی هم توجه داشته باشد که در اين صورت قطعاً در توسعه رزق و روزی انسان مؤثر خواهد بود. در اينکه انسان بايد برای امرار معاش خود از راه حلال کسب روزی کند ترديدی نيست اما توجه به عوامل مذکور مي­تواند به توسعه و برکت رزق کمک کند، در روايت آمده که «خير الرزق ما قلّ و يکفي» يعنی بهترين رزق، رزقی است که انسان را کفايت کند گرچه کم باشد و اين همان برکت داشتن رزق است لذا اگر مي­خواهيم توسعه در رزق داشته باشيم و رزق ما برکت داشته باشد و کفايت ما را بکند بايد سعی کنيم که از عوامل معنوی توسعه در رزق غافل نشويم که قطعاً اين امور در توسعه رزق تأثير دارد و اين امور علاوه بر اينکه باعث برکت در رزق و روزی مي­شود حاکی از طهارت روحی انسان هم مي­باشد. انشاء الله که خداوند متعال به همه ما رزق و روزی واسع و با برکت عنايت بفرمايد.

«والحمد لله رب العالمين»

[1] . بحار الانوار، ج77، ص176، حديث10.

[2] . همان، ج103، ص21، حديث18.

[3] . همان، ج71، ص396، حديث 77.

[4] . کنز العمال، حديث44154.