رسول گرامی اسلام مي­فرمايند:«النّظر إلی عالمٍ عبادة و النّظر إلی امام المُقسط عبادة والنظر إلی والدين برأفة و رحمة عبادة والنظر إلی أخٍ تودّه فی الله عبادة»؛ رسول اکرم(ص) مي­فرمايند: نظر و نگاه کردن به عالم عبادت است، نگاه کردن به امام عادل عبادت است، نگاه کردن به پدر و مادر از روی رأفت و رحمت عبادت است و همچنين نگاه کردن به برادر دينی که به او مودت و محبت در راه خدا داری عبادت است.

روايات ديگری هم از معصومين(ع) وارد شده که اموری را به عنوان عبادت نام برده­اند؛ مثلاً امير المؤمنين(ع) مي­فرمايند:«التفکر فی ملکوت السموات و الأرض عبادة المخلصين»؛ تفکر در آسمان و زمين عبادت مخلصين است همچنين از ايشان روايت داريم که مي­فرمايند:«إنّ من العبادة لين الکلام و إفشاء السلام»؛ با نرمی سخن گفتن و همچنين سلام کردن به برادر دينی عبادت است يا مثلاً امام صادق(ع) مي­فرمايند:«حبّنا اهل البيت عبادة» حضرت مي­فرمايند: دوستی ما اهل بيت(ع) عبادت است.

اگر ما اين روايات را کنار هم بگذاريم نتيجه گرفته مي­شود که عبادت در تعاليم اهل بيت(ع) منحصر به اعمال و اوقات خاصی نيست، درست است که برجسته­ترين تجلی عبوديت نماز است و همچنين روزه و حج از جلوه­های زيبای عبادت هستند اما عبادت منحصر در اين امور نيست، عبادت خداوند فقط به اين نيست که انسان خودش يک رابطه شخصی با خداوند تبارک و تعالی پيدا کند چرا که ارتباط شخصی با خداوند متعال قدر متيقن از عبادت است ولی بر طبق آنچه که ائمه معصومين(ع) گفته­اند همه صحنه­های زندگی انسان مي­تواند عبادت باشد البته به شرط اينکه با شرائط خاص خودش باشد؛ مثلاً اينکه گفته مي­شود نظر به عالم عبادت است منظور صرف نگاه کردن به تنهايی نيست بلکه مراد اين است که با نگاه کردن به عالم دل­ها متوجه عالم شود و از علم او بهره گرفته شود.

اينکه گفته مي­شود نظر به عالم و امام عادل و والدين از روی رحمت و رأفت و همچنين نظر به برادر دينی عبادت است يا در روايت آمده که با نرمی سخن گفتن و آشکارا سلام کردن و دوستی اهل بيت(ع) عبادت است، منظور از همه اينها اين است که روح و نفس انسان بايد در يک مسيری قرار گيرد که معرفت و محبت او نسبت به خداوند تبارک و تعالی و همچنين محبت او نسبت به هم نوعان خودش؛ يعنی ساير انسان­ها روز به روز بيشتر شود؛ يعنی خوديت و بُت نفس بايد شکسته شود و ياد بگيرد که به ديگران محبت کند و به ديگران علاقه پيدا کند، پس اگر امر دائر شود بين نماز مستحبی و يا رفع نياز از يک نيازمند و کمک به حل مشکل برادر دينی همه بالاتفاق مي­گويند که رفع نياز از برادر دينی مقدم بر نماز مستحبی است لذا ما مي­توانيم از صبح تا شب بدون اينکه در مسجد و محراب و حرم باشيم عبادت را صيد کنيم و قرب خود را به خداوند تبارک و تعالی بيشتر کنيم؛ مثلاً شرکت در درس برای کسب علم و دانش و يا سلام کردن به ديگران عبادت است. عبادت منحصر در نماز خواندن و روزه گرفتن و غيره نيست، پس فرصت­های زيادی برای قرب الهی در زندگی انسان وجود دارد و انسان عاقل اين فرصت­های پر سود که برای او ايجاد مي­شود و منحصر در نماز خواندن و روزه گرفتن نيست را از دست نمي­دهد، انشاء الله که خداوند متعال توفيق انجام عبادت و عمل به فرامين خودش را به ما عنايت کند.

يعنی اگر کسی از اعمال گذشته خودش عبرت بگيرد يا جامعه­ای از اعمال گذشته خود عبرت بگيرد يا خانواده­ای از اعمال گذشته خود عبرت بگيرد، و به طور کلی اگر عبرت آموزی را سر لوحه­ی کار خودش قرار بدهد اين از لغزش­ها جلوگيری مي­کند؛ ميوه­ی اعتبار و عبرت، عصمت است. اينکه انسان از خطاهای خودش و ديگران (نه فقط از خطاهای خودش) و از تاريخ جامعه خودش و از تاريخ جوامع ديگر عبرت بگيرد، موجب عصمت است (عصمت نه به معنای مصطلح آن).

متأسفانه بيشترين گرفتاري­های شخصی و اجتماعی ما معلول عدم اعتبار و عبرت است؛ اين خيلی مهم است يعنی اينکه مي­گويند شکست­ها مقدمه پيروزی و موفقيت­های آينده است برای اين است که اين شکست و ناکامي­های برای انسان بايد تأمل و تفکر نسبت به علل ناکامي­ها ايجاد بکنند و اسباب آن را پيدا کند و راه­های خطايی را که طی کرده ديگر نپيمايد و از اشکالات پيشگيری کند. که إن شاء خداوند همه ما را از عاملين به اين روايت زيبا قرار دهد.

«الاعتبار يثمر العصمة»

شيعه و پيروان ما سه دسته هستند: يک دسته اهل محبت و مودت به ما هستند يعنی قلباً ما را دوست دارند و مودت به ما دارند؛ اين محبت و مودت واقعی آثاری دارد از جمله تبعيت، پيروی و اينکه انسان اعمال و رفتارش رنگ و بوی اهل بيت (ع) پيدا کند.

دسته و گروه دوم کسانی هستند که اسم ما اهل بيت بر آنهاست اما خيلی محب و وادّ نيستند؛ اسماً شيعه هستند و رسماً شيعه نيستند ما نيز زينت آنها هستيم که البته از ما نيستند.

دسته و گروه سوم کسانی که با ما و به بهانه ما ارتزاق مي­کنند و اين را يک وسيله­ای برای دنيای خودشان قرار داده­اند که چنين افرادی هميشه نيازمند و فقير باقی خواهند ماند.

هر سه قسم شيعه هستند اما شيعه واقعی کسی است که محبت و مودت واقعی دارد و همه زندگی و اعمال و رفتارش باعث زينت اهل بيت (ع) است؛ امام صادق (ع) مي­فرمايد به گونه­ای عمل کنيد که وقتی راه مي­رويد بگويند هذا جعفريٌّ. قسم دوم به دنبال زينت خود از طريق ائمه هستند ولی به دنبال ارتزاق از نام و اسم آنان نيستند اما قسم سوم که حضرت اثر وضعی اين عمل آنها را بيان مي­کند.

اين واقعاً خيلی مهم است که نگاه انسان نسبت به اهل بيت (ع) چگونه است. اهل سنت هم نسبت به قرآن اين گونه هستند يعنی بعد از رحلت پيامبر تمسک به قرآن زياد بود اما قرآن ناطق را کنار گذاشتند هرچند صوت قرآن بلند بود در هر خانه و مسجدي. ما شيعيان هم سرنوشتمان گاهی اين گونه است؛ پيروی از اهل بيت فقط به اين نيست که تبليغات کنيم و علم و بيرق برداريم و سر و صدا کنيم بلکه در عين اينکه مي­توانيم اينها را در اوج خودش داشته باشيم اما ممکن است از کسانی باشيم که استيکال از اهل بيت داريم. کسی ممکن است چند صباحی از اهل بيت اين استفاده را بکند ولی اين نياز کسی را بر طرف نمي­کند و هميشه نيازمند باقی مي­ماند.

«والحمد لله رب العالمين»

پيامبر گرامی اسلام (ص) مي­فرمايند: «من طلب العلم فهو کالصائم نهاره القائم ليله فان باباً من العلم يتعلمه الرجل خيرٌ من أن يکون أبو قبيس ذهباً فأنفقهوه فی سبيل الله». [1] کسی که به دنبال تحصيل علم باشد و علم را طلب کند مانند کسی است که روزها را روزه بدارد و شبها نيز بپا خيزد برای عبادت؛ آن علمی که طلب آن مانند روزه صائم و عبادت کسی که در نيمه­های شب به پا مي­خيزد و ياد خدا مي­کند، قرار داده شده، هر علمی نيست حتی علم توحيد بدون آنکه معرفت حقيقی برای انسان ايجاد کند اين اثر را ندارد. اينکه انسان يکسری اصطلاحات را ياد بگيرد، برای انسان مثل روزه و نماز در شب نيست اين علم، علمی است که نتيجه­اش خشيت الهی است. در هر صورت علم الهی و علوم اهل بيت حداقل برای ما زمينه رسيدن به اين نقطه را فراهم مي­کند. کسی که به دنبال اين علم باشد يعنی همين فقه و اصول و کلام و تفسير که ما مي­خوانيم ولی خود اينها مقصود بالذات نيست بلکه اين علوم بايد معبری باشد برای تعالی روح و تکامل نفس ما. اگر ما به دنبال اين علم باشيم مثل آن است که روزها را روزه بگيريم و شب­ها را به نماز بگذرانيم و اگر کسی بابی از ابواب علم را ياد بگيرد، اين برای او بهتر از آن است که کوه ابو قبيس طلا باشد و او در راه خدا آن را انفاق کند. تعلم اين همه ارزش دارد و ارزش انفاق يک کوه طلا در راه خدا کمتر است از اينکه يک باب از ابواب علم ياد بگيرد.

ما بايد به اين حقيقت توجه کنيم و همه چيز برای ما فراهم شده اينکه در روايات وارد شده عالم افضل از عابد است و يک ساعت تفکر بيش از هفتاد سال عبادت ارزش دارد يا گفته شود يکی از مهمترين اعمال شب قدر مذاکره علمی است همه به خاطر ارزش آن است؛ مهم توجه به اين حقيقت است که ما غفلت مي­کنيم. همين شرکت در درس و بحث­ها مي­تواند ارزشش از کوه ابوقبيس که طلا باشد و در راه خدا انفاق شود، بيشتر باشد و مي­تواند يک کار لغو باشد و يا حتی مي­تواند آثار منفی هم داشته باشد. بهرحال همه چيز برای ما فراهم است؛ ما در اين مسير قرار گرفته­ايم تحصيل علم چنين ارزشی دارد ( علم الهی اشرف علوم است) ابزارش برای ما فراهم و قرعه به نام ما افتاده است و ما در بين اين همه انسان و شيعه به مهد علم يعنی حوزه­ی قم وارد شده­ايم لکن به اين حقيقت توجه نمي­کنيم و اين نعمتی است که ما از آن غفلت مي­کنيم. اگر ما اين نعمت را از دست بدهيم آن وقت به اين مسئله پی خواهيم برد که چه گوهر گرانبهايی را از دست داده­ايم.

در روايتی از حضرت علی (ع) وارد شده است که حضرت مي­فرمايند: «احسنوا صحبة النعم قبل فراغها فإنها تزول و تشهد علی صاحبها بما عمل فيها» [2] اميرالمؤمنين (ع) مي­فرمايند: مصاحبت با نعمت­ها را نيکو بشماريد قبل از آنکه نعمت­ها از شما سلب شوند چون هر نعمتی بالاخره زائل مي­شود يا با موت و يا با اسباب ديگر و اين نعمت­ها همگی گواه بر صاحب آن مي­باشند چون مصاحب و يار و رفيق ما بوده­اند و گواهی مي­دهند که انسان با اين نعمت چه کرده؟ ما مورد سؤال قرار خواهيم گرفت که با اين نعمت و ساير نعمت­ها چه کرده­ايم. (نعمت امنيت، عافيت، صحت و هر نعمتي).

طلب علم يک نعمت و دارای آن همه ارزش مي­باشد در روايتی از رسول اکرم (ص) وارد شده که حضرت مي­فرمايند: «من کان فی طلب العلم کانت الجنة فی طلبه» [3] کسی که در طلب علم است بهشت به دنبال اوست. لذا خود طلب علم يک نعمت و دارای اين چنين اهميت و ارزشی است.

اگر با دقت به کار خويش نگاه کنيم، مي­بينيم عناوين مختلف اينجا جمع شده است (ما اينجا طالب العلم، مصاحب نعمت علم و در مسند هدايت هستيم از امام صادق (ع) در مورد آيه­ی «و من احياها فکأنما احيا الناس جميعاً» [4] سؤال کردند که منظور اين آيه چيست؟ حضرت (ع) فرمودند: «مَن اخرجها من ضلالٍ الی هديً فکأنما احياها و مَن اخرجها من هديً الی ضلالٍ فقد قتلها» [5] اگر کسی يک نفر را از گمراهی به سوی هدايت و حقيقت راهنمائی کند گويا همه مردم را احيا کرده و اگر يک نفر را گمراه کند گويا همه مردم را از بين برده است. بلکه بالاتر لازم نيست از هدايت خارج شود و در مسير هدايت قرار بگيرد، بلکه همين مقدار که يک درجه از ضلالت او کم شود مثلاً يک گناه از گناهان او کم شود، بر آن فکأنما احيا الناس جميعاً صدق مي­کند؛ خود اين عنوان هادی ببينيد که چه ارزشی دارد. لذا ما اينجا مجمع العناوين هستيم و کار و شغل و برنامه ما مجمع العناوين است (هم از نظر شخصی برای خودمان و هم از نظر هدايت مردم) در هر صورت همه چيز برای ما مهيا است و عمده آن است که به آن توجه شود و مهمترين مانع غفلت است. ما از آنچه که در اختيار ماست غافل هستيم؛ غافل از آنکه چه نعمت­هايی در اختيار ماست و مهمترين سرمايه که عمر ماست از آن کاسته مي­شود و ما به اين مسئله توجه نداشته و از آن غافليم.

امروز دنيا تشنه­ی معارف اهل بيت است اينکه مي­گويم تشنه­ی معارف اهل بيت، اين يک حقيقتی است که انسان وقتی با افراد و گروه­های مختلف مواجه مي­شود بيشتر درک مي­کند. امروز دشمنان نقشه­های زيادی عليه اسلام و تشيع بکار بسته­اند. از سست کردن بنيان­های دينی و اعتقادی و از جعل اديان و مذاهب و فرق و ترويج فرق ضاله و ساختگی گرفته تا حمله­ی مستقيم به تشيع و تلاش برای منفور کردن چهره اسلام و پيامبر(ص) و اهل بيت عليهم السلام که اينها همه مسئوليت­ها را سنگين­تر مي­کند.

آنچه که عرض کردم در شرايط عادی بود؛ در شرايط فعلی اينها همه اهميت مضاعف و چند برابر پيدا مي­کند لذا واقعاً بايد به درس اهميت داد به خاطر خودمان هم که شده (دنيا و آخرت) بايد به آن توجه بيشتری کنيم. البته درس خواندن مشکلاتی هم دارد اما کسی که در راه تحصيل علم در برابر اين سختي­ها و مشکلات مالی و زندگی و معيشتی صبر کند قطعاً خداوند برای او گشايش خواهد کرد. بنابراين مثل کاسبی که محاسبه مي­کند چقدر سود کرده ما نيز اين سرمايه­ها را بايد محاسبه کنيم و ببينيم که به چه ميزان سود و بهره برده­ايم.

در آغاز سال تحصيل بايد برنامه ريزی کنيم و به اهميت کارمان نيز توجه کنيم و با محاسبه سال گذشته سال جديد را با برنامه­های منسجم و منظم شروع کرده و درس­هايمان را با دقت بيشتر دنبال کنيم با توجه به اهميت آن در صدد اصلاح نفس و کاستي­های روحی باشيم و نکند که سال آينده بيايد و اين فرصت­ها تمام شود و در خرداد سال 92 وقتی برمي­گرديم به سال گذشته ببينيم که چيزی نيندوخته­ايم و از سرمايه ما کاسته شده است. بايد از خداوند متعال استمداد بطلبيم و از صاحب اصلی حوزه­های علميه و ولی و سرور و مولای خود حضرت حجة بن الحسن عجل الله فرجه الشريف استمداد بطلبيم و عنايت او را طلب کنيم و از روح بلند اهل بيت (ع) بخواهيم که ما را در ظل عنايات خودشان قرار دهند. از حضرت معصومه (س) استمداد کنيم. از اين بانو نبايد غافل شد برای همه چيز (دنيا و آخرت) و قطعاً اين استمداد و توسلات برای ما راه گشا خواهد بود منتهی صبر و حوصله و همت و تلاش مي­خواهد که بدون تلاش و همت انسان عالم و موفق نخواهد شد هم در مسائل علمی و هم در مسائل اخلاقی و نمي­شود بدون رياضت و تلاش و کوشش به جايی رسيد «لايدرک العلم براحة الجسم».

اميدوارم که خداوند به ما اين توفيق را بدهد که قدردان اين نعمت­ها باشيم؛ هيچ معلوم نيست که سال ديگر و حتی ماه ديگر به همين راحتی بتوانيم درس بخوانيم. اين مسئله را مخصوصاً کسانی که از اين شرايط دور مي­شوند، بيشتر درک کرده و قدر مي­دانند. اميداورم به اين مسئله بيشتر توجه کرده و قدر نعمت­ها و فرصت­ها بدانيم و از ن

آن غافل نشويم.

[1] . کنز العمال، روايت28701.

[2] . علل الشرائع، ص464، حديث12.

[3] . کنزالعمال، روايت28842.

[4] . مائده/32.

[5] . کافي، ج2، ص210، حديث1.