بعداز بيان راه هاى خداشناسى، اين بحث مطرح مى شود كه آيا امكان دارد در جهان دو يا چند خالق و آفريننده وجود داشته باشد؟  براى اثبات توحيد و يگانگى خدا دلايل گوناگونى بيان داشته اند كه در اينجا به دو برهان از آنها اشاره می شود

۱ـ برهان تركيب

دوگانگى، مستلزم تركيب است و مركب بودن، مستلزم نياز و احتياج، و نياز، با خداوندگارى سازگار نيست.

توضيح

اگر مبدأ و خالق آفريده ها متعدد باشد و هر دو بى نياز و واجب الوجود باشند، بايد بين آنان تمايز باشد، زيرا دوگانگى بدون تمايز و جدا بودن امكان پذير نيست و اگر دوگانگى داشته باشند بايد از يك جهت متشابه و از جهت ديگر متمايز باشند و لازمه آن مركب بودن از جهات مختلف است و لازمه تركيب، نياز به اجزاست و نياز، با وجوب وجود سازگار نيست.[1]ميان خواست هاى آنها تمانع و تزاحم برقر مى شود به گونه اى كه اراده و قدرت هر يك مزاحم اراده و قدرت ديگرى مى گردد. شهيد مطهرى برهان تمانع را مبتنى بر تضاد اراده نمى داند بلكه آن را مبتنى بر امتناع وجود هر حادثه ممكن فرض مى كند، يعنى اگر واجب الوجود متعدد باشد، با فرض هماهنگى و توافق اراده ها باز هم تمانع وجود خواهد داشت.

4ـ برهان فرجه يعنى اگر دو واجب و خدا باشد بايد تفاوتی بين آنان باشد زيرا لازمه تكثر تفاوت است و گرنه دوتا نخواهند بود;

2ـ برهان تمانع

اگر مبدأ و آفريدگار جهان متعدد باشد فساد و اختلال در دستگاه آفرينش پديد خواهد آمد و همچنين عجز و ناتوانى آنها ثابت مى گردد به اين بيان:

اگر مبدأ متعدد باشد و هر دو واجب الوجود و بى نياز باشند بين افعال و كارهاى آنها تزاحم و تمانع به وجود خواهد آمد; به طور مثال اگر اراده يكى به حركت چيزى تعلق گيرد و اراده ديگرى به سكون، بايد حركت و سكون، هر دو وجود پيدا كنند، در اين صورت اجتماع ضدين در يك زمان لازم مى آيد; در نتيجه، قدرت به آن تعلق نمى گيرد با اينكه دو واجب الوجود اراده كرده اند آن را ايجاد كنند. پس عجز و ناتوانى آنها ثابت مى شود و لازمه ناتوانى، نياز و حدوث است بنابراين تعدد آفريننده جهان، باعث محال و تناقض خواهد گرديد.[2]

در پاورقى هاى اصول فلسفه، پنج برهان در اثبات وحدت خدا بيان شده كه عبارت است از:

1ـ برهان وحدت عالم كه دليل وحدت مبدأ عالم است; اين برهان داراى چهار مقدمه به اين شرح است:

الف) وحدت عالم يك وحدت واقعى و طبيعى است;

ب) عالمى جز اين عالم نيست;

ج) معلول واحد جز از علت واحد صادر نمى شود;

د) واجب الوجود بالذات واجب من جميع الجهات و الحيثيات است.

2ـ برهان واجب الوجود; واجب الوجود غيرمتناهى است و در وجود صرف و واقعيت محض و لايتناهى تعدد و تكثر نيست;

3ـ برهان تمانع; مقصود آن است كه اگر مبدأ متعدد باشد،

5ـ اگر خداى ديگرى وجود داشت از جانب او نيز پيامبرانى فرستاده مى شد زيرا لازمه خدايى هدايت بشر است.[3]

[1]ـ  شرح مقاصد، ج 4، ص 32.

[2]ـ  شرح عقايد فلسفى، ص 56.

[3]ـ براى توضيح بيشتر ر.ك: به اصول فلسفه،ج 5، صص 110

نویسنده:طالب کوی یار