اولين منزل از منال آخرت عالم قبر است- منظور از قبر حفره‏ای که در زمين کَنده مي‏شود نيست بلکه منظور عالم برزخ است- رسول گرامی اسلام مي‏فرمايند: اگر کسی از منزل قبر نجات پيدا کند و راحت عبور کند بعد از اين منزل راحت‏تر خواهد بود و منازل بعدی بر او آسان‏تر خواهد بود، ولی اگر از عالم قبر نجات پيدا نکند نجات بعد از آن هم مشکل است. در بعضی روايات آمده که بعضی از انسان‏ها برای آماده شدن برای ورود به عالم آخرت، گرفتاري‏هايی در عالم برزخ پيدا مي‏کنند تا تطهير شوند و برای ورود به بهشت آماده شوند، اگر انسان از عالم قبر نجات پيدا کرد و راحت عبور کرد بعد از آن هم برای او راحت خواهد بود ولی اگر کسی از عالم قبر نجات پيدا نکند سختی بعد از عالم قبر کمتر از سختي‏های عالم قبر نخواهد بود. ما غافل هستيم از اينکه آسانی و سختی عالم قبر به دست خود ما و در عالم دنيا فراهم مي‏شود، وقتی ما مي‏توانيم کاری کنيم که عبور ما از منزل قبر و منازل بعد از آن آسان و راحت باشد چرا بايد زندگی و عمل و قول و رفتار و ذهن و فکر ما به گونه‏ای باشد که به دست خود عبور از اين منازل را دشوار کنيم؟ پس قبل از منزل قبر، منزل دنيا است که نحوه ورود به منزل قبر و خروج از آن و طی مسير در ساير منازل را آسان يا سخت مي‏کند.

«والحمد لله رب العالمين»

اين خيلی مهم است که انسان اعمال و رفتارش را مراقب باشد، در هر زاويه‏ای از زوايای فکر و روح انسان و در هر عملی از اعمال انسان مي‏توان وجوه مختلف شر و خير را تصوير کرد، بايد ببينيم مرز بين استقامت و لجاجت، ايستادگی و لجاجت کجاست، اين خيلی ظرافت مي‏خواهد که انسان در رفتارها و زندگی خود به گونه‏ای عمل کند که رفتارش قلب نشود، چون گاهی بعضی امور باعث مي‏شود که عمل انسان دگرگون مي‏شود، اينکه گفته مي‏شود پل صراط از مو باريک‏تر و از شمشير تيزتر است به اين معنی نيست که حقيقتاً پل صراط مثل شمشير تيز و موی باريک باشد بلکه صراط آخرت و صراط سعادت همين دنياست، همه کارهايی را که ما انجام مي‏دهيم از قبيل درس خواندن، تبليغ رفتن و غيره به حَسب ظاهر و نگاه سطحی برای تبليغ دين و احساس مسؤوليت است و گمان مي‏کنيم در مسير تبليغ و تبيين دين و شريعت گام بر مي‏داريم ولی گاهی ممکن است مسئله به گونه‏ای ديگر باشد و دنيا در عمق وجود ما بيش از کسانی که ما فکر مي‏کنيم اهل دنيا هستند، رسوخ کرده باشد پس انسان بايد دائماً مراقب رفتار و کردار خودش باشد و به نگاه و تعريف و تمجيد ديگران کاری نداشته باشد، پس باريک‏تر از مو و برنده‏تر از شمشير بون صراط به اين معنی است که خيلی انسان بايد دقت داشته باشد تا در مسير مستقيم حرکت کند، عملی ممکن است به ظاهر تبليغ دين باشد ولی باطن آن فخر فروشی باشد. گاهی آن قدر ما از اعمال خود غافل مي‏شويم که بعد از عمری تلاش و کوشش هيچ اندوخته و سرمايه‏ای عايد ما نمي‏شود. لجاجت هم يکی از رذائل اخلاقی است که انسان بايد از آن دوری کند، انسان بايد در زندگی شخصي، خانوادگی و ارتباط با ديگران سعی کند که از پافشاری بي‏خود دوری کند، انسان بايد ببيند آيا پافشاری او بر يک امری لجاجت است يا استقامت در حق و اگر آن پافشاری از روی لجاجت باشد بايد از آن دوری کند چون اول آن با جهل شروع مي‏شود و آخرش پشيمانی خواهد بود، همان گونه که اميرالمؤمنين (ع) مي‏فرمايد: «ليس للّجوج تدبير»؛ انسان لجوج تدبير ندارد، همچنين در جای ديگری مي‏فرمايد: «اللّجوج لا رأی له»؛ لجوج رأی و نظر درستی ندارد. پس انسان بايد سعی کند در ارتباط با خانواده و ديگران از لجاجت دوری کند.

«والحمد لله رب العالمين»

حضرت علی (ع) مي­فرمايد: فقيه واقعی کسی است که به مردم ترخيص در ارتکاب معصيت ندهد؛ در مقام فتوی دادن اين خيلی مهم است اينکه اجازه ندهد معنايش اين نيست که بگويد ای مردم از امروز حرام­ها را مرتکب شويد بلکه معنايش اين است که با اينکه واقعاً خودش مي­داند اين عمل حرام است ولی فتوا به جواز مي­دهد حال ممکن است انگيزه­هايی هم داشته باشد از جمله اقبال و تشويق و تکريم عده­اي. همچنين مردم را از رحمت خدا مأيوس نکند؛ آن قدر از عذاب خدا و جهنم نگويد و راه را برای بازگشت به خدا ببندد تا مردم از رحمت خدا مأيوس شوند و همچنين مردم را از مکر خدا ايمن نکند يعنی خيال مردم را از مکر الهی راحت نکند (خدا مکر دارد با اهل مکر و به آنها بگويد که خداوند در کمين شماست) و قرآن را رها نکند به سوی چيز ديگر برود يعنی ترويج کند چيزی را که موجب روی گردانی از قرآن شود.

قرآن خيلی مهم است؛ در بين ما طلبه­ها به چه ميزان اهتمام به قرآن وجود دارد؟ اين مقدار که اهتمام به مفاتيح مي­دهيم اهتمام به قرآن مي­دهيم؟ اين مشکله­ای است که بين ما شيعيان به وجود آمده است متأسفانه؛ عمدتاً انس ما با مفاتيح بيش از انس ما با قرآن است که اين قطعاً روش و کار صحيحی نيست. قرائت قرآن، فهم قرآن و انس با قرآن اين چيزی است که حتماً بايد به آن توجه کرد. حال اگر فقيه رفتاری انجام دهد که باعث شود از قرآن روی گردان شود به غير قرآن روی بياورد و ديگران را به اين سمت ببرد؛ فقيه واقعی کسی است که اين امور را رعايت کند. خداوند انشاء الله ما را در اين مسير قرار بدهد.

«والحمد لله رب العالمين»

در اين روايت سه شرط مهم برای آمادگی قلب نسبت به پذيرش حکمت و معرفت بيان مي­کند؛ طبق آنچه که از روايات بدست مي­آيد) برای اينکه انسان به حکمت و علم حقيقی برسد دو چيز لازم است يکی ظرف پاک و تميز باشد و دوم اينکه در اين ظرف چيزی سالم را وارد کند نه داشتن ظرف خالی به تنهايی کافی است و نه داشتن اندوخته به تنهايی بدون ظرف سالم. ما هم ظرف مي­خواهيم و هم مظروف؛ هم ظرف بايد سالم باشد و هم مظروف بايد سالم باشد اگر يک ظرف سالمی نباشد شير سالم داخل آن ريخته شود فاسد مي­شود اگر ظرف پاکی باشد اما چيز ناسالم داخل ريخته شود باز هم قابل استفاده نيست. استفاده وقتی است که هم ظرف سالم و تمييز باشد و هم مظروف خيلی از ما در اين دو جهت مشکل داريم يک عده­ به کج راه مي­روند و فکر مي­کنند اين ظرف به تنهايی خودش پاک باشد اين ديگر معارف سرازير مي­شود؛ درست است که درهای حکمت باز مي­شود ولی اين گونه نيست که کسی گوشه­ای بشيند و فقط دعا کند و اجتناب از گناه هم بکند و رو به مقدسی هم بياورد ولی تلاش در جهت درس و تحصيل علم نداشته باشد، معذلک عالم شود. با صرف اين اعمال عبادی کسی عالم و انديشمند نمي­شود. درست که العلم نور يقذفه الله فی قلب من يشاء» اما اگر قرار بود به صرف اين مطلب کسی عالم و انديشمند و حکيم شود افراد بسيار مي­شدند. قلب پاک و سالم زمينه را آماده مي­کند که اگر معارف و علوم صحيح در آن ريخته شود آنگاه انسان اهل حکمت مي­شود. يک عده­ای هم از اين طرف سراغ علوم و معارف مي­روند و از آن طرف ديگر غافل مي­شوند؛ که در اين صورت ببينيد چه فاجعه­ای به بار مي­آيد عالمان فاسق حکايتشان اين است که اصطلاحات و علوم را مي­آموزند اما اينها را در يک ظرف ناسالم مي­ريزند. تاريکي­های قلب اگر در يک عالم دين هم باشد اين به ديگران سرايت مي­کند. پس راه درست و صحيح اين است که هم اين قلب آماده باشد و هم آن علومی که داخل آن ريخته مي­شود سالم باشد. کسی ممکن است قلبش سالم باشد ولی پيش کسی مي­رود که کج فهم است يا عالم نيست و مطالبی را داخل ظرف قلب بريزد که نادرست است، اين بدرد نمي­خورد. پس هم ظرف تمييز و پاک لازم است و هم معلومات و علوم و معارف اصيل و مطمئن و الهي.

حضرت مسيح (ع) اينجا راجع به ظرف مي­فرمايد: قلوب تا زمانی که شهوات آنها را ندريده و تا زمانی که طمع آن را آلوده نکرده و تا زمانی که نعمت­ها او را سخت نکرده، مي­تواند ظرف برای حکمت­ها باشد. شهوت قلب را مي­درد و پاره مي­کند و طمع قلب را آلوده مي­کند و نعمت اگر انسان توجه نداشته باشد موجب قسوت و سختی قلب مي­شود و آنگاه آمادگی برای پذيرش نخواهد داشت. لذا بايد توجه داشت اگر مي­خواهيم قلوب ما مصداق «فَسوفَ تَكونُ أوعيَةً للحِكمَةِ» بشود، بايد شهوات را کنترل و طمع قلب را آلوده نکند و نعمت­هايی که داريم قلبمان را سخت نکند.

«والحمد لله رب العالمين»