تهیه کننده:مبلغین مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان

آيات و سوره‏ هاى قرآن كريم به دو بخش مكى و مدنى تقسيم گرديده ‏اند. دليل اين تقسيم، فوايد و ثمراتى بوده كه بر آن مرتبت می ‏شده است. اينك به برخى از آن‏ها اشاره می ‏كنيم.
1ـ شناخت سير دعوت و رسالت پيامبر و نحوه تبيين و تشريع احكام و قوانين در قرآن.
2ـ فوايدى كه از جهت تقييد و يا تخصيص مطلقات و عمومات قرآنى با شناخت تقديم و تاخير آيات و سوره‏ ها و نيز احياناً تشخيص آيات ناسخ از منسوخ حاصل می ‏شود.
3ـ آگاهى بر يكى از ابعاد اعجاز قرآن و تحريف‏ ناپذيرى آن، كه از راه تأمل و تدبر در سوره‏ هاى مكى و مدنى به دست می ‏آيد. توضيح اين‏كه، سوره‏ هاى مكى غالباً سوره‏ هايى كوچك و با آياتى كوتاه و موزونند، برخلاف سوره‏ هاى مدنى. اين ويژگی ‏ها در آغاز نزول قرآن از طرفى اعجاز قرآن در ناحيه تحدى و از سوى ديگر تحريف‏ ناپذيرى آن را به جهت سهولت در فراگيرى و حفظ نمايان می سازد.
اين فوايد سبب گشته است تا بسيارى تأكيد نمايند كه ورود در تفسير و فهم آيات قرآن بدون اطلاع از سوره‏ هاى مكى و مدنى امكان پذير نيست.
ضابطه تقسیم سوره‏ ها به مکی و مدنی
در تفكيك آيات و سوره‏ هاى مكى از مدنى، سه معيار و ضابطه ذكر شده است:
1ـ ضابطه زمانی
2ـ ضابطه مكانى
3ـ ضابطه خطابى
1ـ ضابطه زمانى:
در اين معيار، هجرت پيامبراكرم 6 ملاك قرار گرفته است. هر آيه و سوره ‏اى كه قبل از هجرت و يا در بین هجرت قبل از رسيدن به مدينه نازل شده باشد، مكى و آنچه پس از هجرت نازل گرديده - اگرچه در مكه نازل شده باشد - مدنى است.
2ـ ضابطه مكانى:
در اين معيار، مكان نزول آيه تعيين کننده‏ ی مكى يا مدنى بودن آن است. هرچه در مكه و اطراف آن نازل شده باشد، مكى و هرچه در مدينه و اطراف آن نازل شده باشد، مدنى است. بر اين اساس، آيات و سوره‏ هایی كه نه در مكه و نه در مدينه نازل شده باشند، نه مكی ‏اند و نه مدنى. 3ـ ضابطه خطابى:
آيات و سوره‏ هایی كه خطاب به مردم مكه است، يعنى در آن‏ها خطاب «يا ايها الناس» به كار رفته، مكى و آيات و سوره ‏هایی كه خطاب به مردم مدينه است، يعنى در آن‏ها خطاب «يا ايها الذين آمنوا» به كار رفته، مدنى هستند(ابن مسعود). مشهور در ميان مفسران، انتخاب ضابطه اول در تفكيك بين سوره‏ هاى مكى و مدنى است. (الاتقان، ج 1، ص 26)
ويژگی ‏هاى سوره ‏هاى مكى و مدنى:
به طور كلى، با تدبر در محتواى آيات و سوره‏ هاى قرآن و مقايسه ميان آيات، می ‏توان براى هر يك از آيات و سوره ‏هاى مكى يا مدنى، ويژگیهايى را برشمرد. اين ويژگی ها گرچه نمی ‏توانند كليت داشته باشند، اما راهنماى خوبى براى تشخيص مكى و مدنى بودن آيه‏ها و سوره‏ ها هستند.
ويژگی‏هايى كه غالباً در سوره‏ هاى مكى وجود دارند، عبارتند از:
1ـ دعوت به اصول عقايد: مثل ايمان به خدا و روز قيامت و تصوير نمودن صحنه ‏هاى حساب و حالات بهشتيان و دوزخيان.
2ـ كوچكى سوره ‏ها و كوتاهى و موزون بودن آيه‏ ها و ايجاز در خطابات.
3ـ مجادله با مشركان و ابطال عقايد آن‏ها
4ـ كثرت قسم به خداوند، روز قيامت، قرآن و جزء اين‏ها. در سوره‏ هاى مكى نزديك به سى سوگند وجود دارد، در حالى كه در سوره‏ هاى مدنى تنها در دو مورد ادات قسم به كار رفته است.
5ـ كثرت قصص انبيا و امت‏ هاى پيشين و داستان حضرت آدم و ابليس.
6ـ كثرت استعمال يا ايها الناس و کمی استعمال يا ايها الذين آمنوا (الموجز علوم القرآن، ص 143).
7ـ آيه ‏ها و سوره ‏هاى مكى پرحرارت، تند و با شدت لحن هستند و تجانس صوتى در آيات وجود دارد.
8ـ دعوت به ارزش‏ هاى دينى و اخلاق متعالى: همانند محبت، اخلاص، احترام به غير، اكرام به همسايه، نيكى به والدين و مبارزه با عادات زشت اخلاقى، مانند قتل و خونريزى و خوردن مال يتيم و ضمناً هر سوره ‏اى كه حروف مقطعه در آغاز آن باشد (به جز بقره و آل عمران) مكى است.
ويژگى‏ هايى كه غالباً در سوره‏ هاى مدنى وجود دارد، بدين قرار است:
1ـ طولانى بودن سوره‏ ها و آيات.
2ـ مجادله با اهل كتاب
3ـ رويارويى با منافقان
4ـ كثرت ذكر جهاد و اذن به جهاد و احكام آن
5ـ تشريح احكام حدود، فرايض، حقوق، ارث، قوانين سياسى و اقتصادى و معاهدات
6ـ تفصيل ادله و براهين بر حقايق دينى. (موجز علوم القرآن، ص 144).
منابع:
1 - الاتقان فی علوم القرآن؛ جلال الدین عبدالرحمن ابوبکر سیوطی، دمشق، بیروت، دارابن کثیر.
2 - درس‏نامه علوم قرآنی سطح ٢، نویسنده: جوان آراسته، حسین، ناشر :بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
3 - موجز علوم القرآن: داود العطار. تهران، مؤسسة قرآن الكريم، 1403ق

برگرفته از جلسه تفسیر عمومی قرآن حضرت آیت‏ الله نورمفیدی مؤسس مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان
ثُمَّ خَلَقْنَا…. فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ(14) ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذَلِكَ لَمَيِّتُونَ(15)
خداوند در آیات سوره مؤمنون، به شش مرحله شکل‏ گیری خلقت انسان‏ها اشاره می‏کند. نطفه، علقه، مُضغه، عظام، لحماً و سپس خلق آخر که همان دمیدن روح خداست در وجود انسان.
انسان‏ها در پنج مرحله از این شکل‏ گیری با حیوانات یکی هستند.  البته نباتات هم برای این‏که به خلقت اصلی خود برسند، مراحلی را طی می‏کنند. بنابراین انسان و حیوان و نبات برای شکل‏ گیری وجه مشترکات زیادی دارند. آنچه که بین انسان و آن‏ها فرق می‏گذارد، دمیدن روح خدا در انسان است.  همین امر است که از وجود انسان به بهترین آفرینش تعبیر شده است و خداوند خود را بهترین آفرینندگان معرفی می‏کند. به این موضوع در سوره سجده اشاره شده است: «ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ (٨) ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ(9)» «پس نسل او را از عصاره‏ای از آب ناچیز و بی‏ مقدار آفرید. سپس او را موزون ساخت و از روح خویش در وی دمید و برای شما گوش و چشم‏ ها و دل‏ها قرار داد، اما کمتر شکر نعمت‏های او را به جا می‏ آورید.»
البته حیوانات هم روح دارند، یک حیوان چشم دارد، گوش دارد، می‏ بیند و می‏ شنود، اما آنچه که می‏ بیند و می‏ شنود، با آنچه انسان می‏ بیند و می‏ شنود، کاملاً متفاوت است. مثلاً دیدن یک باغ گل و درک زیبایی آن توسط انسان، با آنچه که یک حیوان  می‏ بیند کاملاً فرق می‏کند. این تفاوت به‏ دلیل همان روح خدایی است که در وجود انسان است و حیوانات آن روح خدایی را ندارند.
روح خدا در وجود انسان باعث می‏شود انسان خیر و شر را درک کند و بفهمد. از وجود خود و اطراف خود بیرون رود و تغییر و تحولات زیادی را در جامعه انسان و زمین و آسمان به وجود آورد و توانایی‏ های شگفت ‏آوری از او سر زند.
در آیه بعد، خداوند متعال می‏فرماید: ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذَلِكَ لَمَيِّتُونَ(15) سپس شما بعد از آن می‏ میرید. یعنی انسان بعد از این‏که مدتی را در زمین زندگی کرد، می ‏میرد و انکار مرگ هم برای هیچ‏کس امکان ندارد. مسلمان، کافر، یهودی یا نصرانی همه مرگ را قبول دارند.
اما این‏که مرگ چیست؟ قرآن می ‏فرماید: مردم دو دسته ‏اند:
1ـ دسته‏ ای می‏گویند مرگ آخر سیر زندگی انسان است، مثل حیوانات و گیاهان. همان‏طور که آن‏ها زندگی‏شان با مرگ تمام می‏شود، انسان هم زندگی ‏اش با مرگ به پایان می‏رسد و بازگشتی وجود ندارد. این دسته لقاء خداوند را قبول ندارند.
2ـ دسته ‏ای دیگر که مؤمنین باشند، مطابق با آنچه خداوند فرموده، معتقدند وجود انسان فقط این بدن مادی نیست که با مرگ زندگی ‏اش تمام شود. بلکه روح خدا در وجود انسان است و هنگام مرگ ملک ‏الموت روح را از کالبد و جسم انسان می‏گیرد و جدا می‏کند تا هنگام بازگشت و روز معاد و لقاء الهی فرا رسد و انسان مطابق با آنچه انجام داد،. به پاداش و کیفر اعمالش می‏رسد.
در روایات، قبض روح توسط ملک‏ الموت به این شکل بیان شده است که: همه دنیا مثل یک سکه کوچک در کف دست  عزرائیل است و هر زمان که مصلحت الهی باشد، روح افراد را با خواندن و صدا زدن آن روح می‏گیرد و از بدن مادی انسان جدا می‏کند.

تهیه کننده: مبلغین مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان

نام سوره:  عنکبوت               شماره سوره : 29                    محل نزول : مکه  
تعداد آیه: 69                         تعداد کلمه: 1981                      تعداد حروف: 4195      
معنی: حشره معروف
علت نام‏گذاری: آيه 41 سوره كه انديشه‏ هاي الحادي كافران به عنكبوت كه سست‏ ترين خانه‏ ها را دارد، تشبيه شده است. ضمناً كلمه عنكبوت در تمام قرآن دو بار به كار رفته كه هر دو در اين سوره است.
نام‏های دیگر:  ندارد.
محتواي سوره :  
مسأله امتحان، وضع منافقان (ارتباط اين دو مسأله با هم، زيرا شناخت منافقان جز در طوفان‏ هاي امتحانات و آزمون‏ها ممكن نيست)
•   گوشه ‏هايي از سرنوشت پيامبران بزرگي همچون نوح و ابراهيم و لوط و شعيب كه در برابر گردن‏كشاني همچون نمرود و ثروتمندان خودخواه قرار داشتند و كيفيت اين مبارزه و پايان آن براي دلداري پيامبر اسلام(ص) و مؤمنان اندك نخستين.

• توحيد، نشانه‏ هاي خدا در عالم آفرينش و مبارزه با شرك.
• ضعف و ناتواني معبودهاي ساختگي و پيرامون عنكبوت صفت آن‏ها.
• عظمت قرآن و دلايل حقانيت پيامبر اسلام(ص) و لجاجت مخالفان.

ترتیب سوره: به ترتيب جمع‏ آوري، بيست و نهمين سوره است و به ترتيب نزول، هشتاد و چهارمين سوره است كه بعد از سوره «روم» و قبل از سوره «مطففين» نازل شده است.
داستان‏های سوره: نوح: 14 تا 15، ابراهيم:16 تا 17و 31، لوط: 28 تا 30 و 32 تا 35، شعيب: 36 تا 38، موسي 39، اصحاب السفينه:15.
فضیلت سوره: امام صادق(ع) فرمود: «هر كس سوره عنكبوت و روم را در ماه رمضان تلاوت كند، به خدا سوگند اهل بهشت است.»  توجه: اگر فقط از نخستين آيه اين سوره الهام بگيريم و خود را آماده سازيم، اهل بهشت خواهيم بود.

بیان اخلاقی حجه الاسلام والمسلمین سیدمجتبی نورمفیدی رئیس هیأت امنای مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان

در کلمات معصومين (ع) و رفتار آنها يکي از نکات محوري و مهم، ادب در کلام است، اين ادب کلامي جلوه‏هاي مختلفي دارد و خيلي ظرافت دارد و مراتب مختلف براي آن متصور است. زشت گويي، فحش، لعن و سب و طعن در کلمات ائمه (ع) منع شده است،

امام علی(ع):

روزی رسول خدا(ص) برای ما خطبه ای ایراد کرد و فرمود: ای مردم! همانا ماه با برکت و رحمت و آمرزش به شما روی آورده است. این ماه نزد خدا برترین ماه است و روزهایش برترین روزها و شبهایش برترین شبها و ساعتهایش برترین ساعات. در این ماه شما به میهمانی خدا دعوت شده اید و در زمره بهرمندان از کرامات خداوند قرار گرفته اید. در این ماه نفس های شما تسبیح خداست و خواب شما عبادت است و اعمال شما پذیرفته و دعایتان به اجابت می رسد… من برخاستم و عرض کردم: ای رسول خدا! برترین کارها در این ما چیست؟ پیامبر فرمود: ای اباالحسن! برترین کارها در این ماه خویشتنداری از حرامهای خداوند است.

سخنرانی دکترمحمدحکیمی ازاساتید مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان

اسلام دین طراوات و شادابی است و مجموعه فرامین و دستورات دینی به ما می‏ آموزد که انسان باید شاداب زندگی کند. پژوهشگر و محقق علوم اسلامی در نشست آموزشی شاد زیستن از منظر قرآن که در تالار اندیشه موسسه فرهنگی میرداماد برگزار شد، ضمن بیان مطلب فوق افزود: دستورات فرامین دین اسلام به عنوان دین پیامبر خاتم و دین کامل، شادابی طراوات و بشاش بودن را توصیه می کند. و اساساً خلقت انسان هم بر همین اساس بوده است و روان انسان به واسطه شادی قدرت پیدا می‌کند و وقتی شادی و شادابی ازبین برود خرد و عقل انسان ضعیف می‌شود و آدم که دردمند است همیشه غم، اندوه درد دارد، اهل تفکر نیست و نمی تواند در اعمال و رفتار و تکالیف دینی و انسانی خود تأمل کند.
دکتر محمد حیکمی افزود: اسلام حتی به ظاهر و لباس پوشیدن ما هم توجه دارد و توصیه می کند که لباس سفید بپوشند. چرا که باعث شادی و فرح می شود و مستحب است که انسان وقت عبادت لباس روشن بپوشد و روایات فراوانی داریم که بر این مساله تاکید دارد که مومن چهره بشاش و شاد دارد و دیگران با دیدن او شادمان می شوند.

سوال اول:خانمی که همسرش اجازه دیدار او با پدر و مادرش را نمی دهد و این امر موجب اختلالات روحی و افسردگی خانم شده است

و هر دو (خانم و پدر و مادر ) ساکن یک شهر هستند ، آیا زمانی که خانم بیرون از خانه کاری دارد می تواند پدر و مادرش را هم دیدار کند؟ از آنجا که حکم روزه برای فرد مریض و ناتوان ساقط است به دلیل ضرورت حفظ سلامت نفس، در مسئله فوق نیز چنین به نظر می رسد که حفظ سلامت نفس ضروری است لذا استفتاء حضرتعالی در این مورد چیست؟

سوال دوم:

خانمی که همسرش تامین نیازهای مادی و رفاهی او را نمی کند و مبلغ خرجی به او نمی دهد به گونه ای که دچار ناراحتی روحی و آزردگی خاطر او و موجبات ناآرامی در زندگی را ایجاد کرده است آیا می تواند بدون اجازه از جیب همسرش پول بردارد؟

پاسخ :

1-زنان در چند مورد بدون اجازه شوهر مي توانند از منزل خارج شوند: الف) در مورد انجام واجبات (مانند حج واجب و صله رحم نسبت به پدر و مادر و برادر و خواهر و امثال آن به مقدار لازم)، ب) فراگرفتن احکام اسلام مثل اينکه به مسجد بروند تا در آنجا احکام اسلامي را بشنوند، ج) در مورد تهيه اجناس ضروري و لوازم منزل در صورتي که همسرانشان يا شخص ديگري براي آنها انجام ندهد، د) براي رأي دادن در انتخابات و يا شرکت در راهپيمايي هاي ضروري، ه) در مورد مراجعه به طبيب.

2- در صورتيکه که شوهر حاضر به پرداخت نفقه لازم نباشد اين کار جائز است ولي تنها براي مقدار نیاز ضروري مي توان اين کار را کرد.

دفتر آيت الله العظمی مکارم شيرازی / بخش استفتائات

جواب سوال اول:

1- اشکال ندارد

2- روزه بيمار در صورتى كه ضرر داشته باشد ( چه موجب شود بيمارى زياد شود ، يا مدت درمان را طولانى كند ، يا درد را تشديد نمايد) صحيح نيست ، البته در همه آنها باید ضرر به مقداری باشد كه معمولا قابل تحمل نیست ، وفرقى نيست بين اينكه يقين به ضرر داشته باشد يا گمان به آن , بلكه حتى اگر احتمال ضرر بدهد (البته اين احتمال باید به نحوى باشد كه موجب ترس شود واين ترس ِ ضرر بر اساس موجبات عقلايى باشد) ، وبيمار باید بعد از بهبودی ، آن روز را قضا کند وکفاره بر او واجب نيست ، اما اگر بيمارى تا ماه رمضان سال بعد ادامه داشت قضا از او ساقط مى گردد وبايد براى هر یک روز ۷۵۰ گرم نان يا ماکارونی یا گندم وامثال آن را به يک فقير فديه بدهد .وهمچنين صحيح نيست روزه از انسان سالمى كه ترس بروز بيمارى را داشته باشد چه رسد به اين كه یقین به بروز بيمارى داشته باشد.واما بيمارى كه روزه براى او ضرر ندارد بايد روزه بگيرد ، و روزه اش صحيح است

جواب سوال دوم: اگر نفقه واجب از خوردن و خوراک و پوشاک و مسکن او را تامین می کند ، خیر نمی تواند

دفتر حضرت آيت الله العظمى سيستانى (دام ظله) - بخش استفتائات

دفتر مقام معظم رهبری:

سلام علیکم و رحمة الله و برکاته

1-در هر صورت خروج زن از خانه باید با اجازه شوهر باشد، مگر آنكه خروج از منزل در ضمن عقد شرط شده باشد مگر آنکه خروج از منزل در ضمن عقد شرط شده باشد.

2-زنى كه از شوهر تمكين مى‌كند‏‌ اگر مطالبه خرجى كند و شوهر ندهد مى‌تواند‏‏ جهت الزام شوهر بر پرداخت نفقه به حاكم شرع و اگر ممكن نباشد به عدول مؤمنين مراجعه نمايد. و چنانچه الزام شوهر بر دادن نفقه ممكن نباشد، مى‌تواند‏‏ در هر روز به اندازه خرجى آن روز بدون اجازه از مال او بردارد و اگر ممكن نيست چنانچه ناچار باشد كه معاش خود را تهيه كند، در موقعى كه مشغول تهيه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نيست.

موفق و مؤيد باشيد